Mỹ thường xuyên sử dụng thuế quan để bảo vệ ngành sản xuất nông nghiệp, công nghệ và lợi ích an ninh quốc gia của mình. Trong khi các chính quyền trước đây có xu hướng sử dụng dao mổ làm công cụ thuế quan ưa thích của họ, thì trong nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Donald Trump đang đe dọa sẽ sử dụng "vũ khí thương mại" là thuế quan, nói rằng ông sẽ áp thuế đối với nhiều mặt hàng mà Mỹ không sản xuất.

Lý giải mức thuế quan mới

Ông Trump sử dụng và mở rộng thuế quan vì ba mục đích chính: tăng doanh thu, cân bằng thương mại và buộc các nước đối thủ phải khuất phục.Quan điểm này có thể khiến các cuộc đàm phán trở nên khó khăn và việc lập kế hoạch kinh doanh trở nên bất khả thi. Trong đó, các quốc gia mà ông Trump áp lệnh trừng phạt bằng thuế quan thường cố gắng giải quyết xung đột. Như Canada và Mexico, hai nước này đã đàm phán để hạn chế buôn bán fentanyl và người nhập cư không giấy tờ vào Mỹ. Nhưng nếu ông Trump định áp dụng thuế quan toàn diện để tăng doanh thu và thuế quan có đi có lại để cân bằng thương mại, Mexico và Canada khó có thể "né" được lệnh này.

Tuy nhiên, logic đằng sau thuế quan của ông Trump, ngay cả khi có thể gây tranh cãi, vẫn tồn tại.Nước Mỹ đang thâm hụt ngân sách rất lớn. Theo đó, ông Trump cho rằng thuế quan sẽ bù đắp cho doanh thu bị mất. Trong bài phát biểu quan trọng tại cuộc họp thường niên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới vào tháng trước, Trump dự đoán rằng thuế quan của ông sẽ mang lại hàng trăm tỷ USD - có thể là hàng nghìn tỷ USD - vào Kho bạc Mỹ.Ông Trump thường xuyên chỉ trích chính sách thương mại của Mỹ vì "trợ cấp" cho các nước ngoài, nói rằng Mỹ đang "mất" hàng trăm tỷ USD vào tay các quốc gia láng giềng. Một số nhà kinh tế cảnh báo rằng ngôn từ của ông Trump về khoảng cách thương mại của Mỹ thể hiện sự thiếu công bằng về những gì đã trở thành một cơ chế quan trọng đối với nền kinh tế Mỹ - khả năng mua các dịch vụ do các quốc gia khác cung cấp cũng như những thứ không được sản xuất nhiều ở đây, như cà phê. Nhưng thuế quan “có đi có lại” sẽ tương ứng với thuế quan của các quốc gia khác theo từng USD với mục đích đưa thương mại vào thế cân bằng.Ngoài ra, ông Trump cũng đe dọa áp thuế quan vì chúng có thể buộc các quốc gia từ bỏ thứ mà ông tin là vì lợi ích tốt nhất của Mỹ. Thuế quan trừng phạt của ông đối với Trung Quốc và mức thuế được "tạm hoãn" đối với Canada và Mexico nhằm mục đích khiến các đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ giảm số lượng người nhập cư không có giấy tờ và fentanyl đi qua biên giới Mỹ.Dù thuế quan được áp dụng đối với các nhà nhập khẩu, nhưng chúng có thể ngăn cản người mua mua hàng hóa từ các quốc gia chịu thuế quan, gây tổn hại đến nền kinh tế của các quốc gia đó. Điều đó đã khiến một số quốc gia nước ngoài tìm kiếm các thỏa thuận để tránh thuế quan.

Dù vậy, để đạt được cả ba mục tiêu cùng một lúc không phải điều dễ dàng. Nếu các quốc gia làm những gì ông Trump muốn để tránh thuế quan, Mỹ không thể tăng doanh thu cần thiết. Mặt khác, nếu Mỹ áp dụng thuế quan đối với các quốc gia nước ngoài, các quốc gia sẽ không có động lực để ngồi vào bàn đàm phán. Và nếu thương mại cần được cân bằng, việc áp dụng thuế quan đã dẫn đến thuế quan trả đũa, gây ra một cuộc chiến thương mại có thể gây tổn hại cho ngành công nghiệp và người tiêu dùng Mỹ.

Các quốc gia đang làm gì?

Từ Canada ở phía bắc đến Chile ở cực Nam, các quốc gia trên khắp châu Mỹ đang chuẩn bị ứng phó với tác động của căng thẳng thương mại leo thang của Tổng thống Mỹ Donald Trump.Hiện nay, ông Trump đang có màn “đấu khẩu” qua lại với Canada và Mexico và áp thuế trả đũa trước khi đồng ý trì hoãn việc thực hiện trong ít nhất một tháng.Căng thẳng giữa ba quốc gia Bắc Mỹ đã thúc đẩy các quốc gia khác trong khu vực, bao gồm Brazil, Argentina và Colombia, xây dựng các chiến lược riêng của họ để ứng phó với các chính sách kinh tế bảo hộ của ông Trump.Trong đó, Mexico, một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, có nhiều đòn đáp trả bằng các biện pháp đối phó với thuế quan của ông Trump.Theo Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ, kim ngạch xuất khẩu của Mỹ sang Mexico đạt tổng cộng 324,3 tỷ USD vào năm 2022, trong khi kim ngạch nhập khẩu đạt 454,8 tỷ USD, khiến Washington thâm hụt thương mại 130,5 tỷ USD.

Ông Trump thường xuyên trích dẫn khoản thâm hụt này, tuyên bố: "Họ phải cân bằng các con số thương mại của mình".

Vào ngày 1/2, ông Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp áp đặt mức thuế 25% đối với hàng hóa Mexico, cáo buộc nước này không hợp tác đầy đủ trong việc chống buôn bán ma túy.

Nhưng Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đã bác bỏ cáo buộc này. Bà cho biết: "Chúng tôi hoàn toàn bác bỏ lời vu khống của Nhà Trắng đối với Chính phủ Mexico vì có liên minh với các tổ chức tội phạm, cũng như bất kỳ ý định can thiệp nào vào lãnh thổ của chúng tôi".

Bà Sheinbaum đồng thời chỉ thị cho bộ trưởng kinh tế Mexico thực hiện "Kế hoạch B", một loạt các biện pháp thuế quan và phi thuế quan nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia.Vào ngày 3/2, ông Trump đã đình chỉ mức thuế 25% trong 30 ngày sau khi đạt được thỏa thuận với bà Sheinbaum để tăng cường an ninh biên giới.

Trong khi đó, ông Steve Hanke, một giáo sư tại Đại học Johns Hopkins, nói với Anadolu rằng ngành nông nghiệp và ô tô của Mexico, vốn gắn kết chặt chẽ với Mỹ, "sẽ chịu tác động lớn" từ mức thuế này. "Kết quả là, Mexico có thể sẽ rơi vào suy thoái", ông cảnh báo.

Mặt khác, Canada cũng đang hành động trước mối đe dọa áp thuế của Mỹ.

Trong một tuyên bố vào ngày 1/2, Thủ tướng Justin Trudeau cho biết: "Tối nay, tôi tuyên bố Canada sẽ đáp trả các hành động thương mại của Mỹ, bằng mức thuế 25% đối với hàng hóa trị giá 155 tỷ USD của Mỹ".

Mỹ đã thâm hụt thương mại 80,1 tỷ USD vào năm 2022, với tổng kim ngạch xuất khẩu là 356,5 tỷ USD và nhập khẩu là 436,6 tỷ USD.Ông Trump tạm dừng áp thuế đối với Canada trong 30 ngày vào ngày 3/2 sau cuộc gọi với ông Trudeau, trong đó họ đã đồng ý thắt chặt kiểm soát biên giới để hạn chế di cư và dòng chảy của fentanyl.Chris Lafakis, giám đốc kinh tế tại công ty xếp hạng tín dụng Moody's, nói rằng mức thuế này có thể gây ra hậu quả cho người tiêu dùng năng lượng của Mỹ.

"Mỹ đã áp thuế 25% đối với Canada và Mexico, với mức thuế đối với hàng nhập khẩu năng lượng của Canada là 10%", ông cho biết.

"Mỹ nhập khẩu 4,4 triệu thùng dầu mỗi ngày từ Canada, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác, và gần 3 nghìn tỷ mét khối khí đốt tự nhiên từ Canada, chiếm khoảng 9% tổng nguồn cung của Mỹ. Nếu tất cả các mức thuế áp lên người tiêu dùng, giá dầu của Mỹ sẽ tăng trung bình 2,31 USD một thùng, phù hợp với biến động giá dầu thô West Texas Intermediate sau thông báo", ông nói thêm.

Một đồng minh khác của Mỹ là châu Âu cũng lên án mức thuế quan này của Mỹ.Ủy ban châu Âu cho biết sẽ đưa ra phản ứng với việc Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa áp thuế 25% đối với thép và nhôm, chỉ trích chúng là "phi pháp" và "phản tác dụng".

"Bằng cách áp thuế, Mỹ sẽ đánh thuế chính công dân của mình, làm tăng chi phí kinh doanh và thúc đẩy lạm phát. Hơn nữa, thuế quan làm gia tăng sự bất ổn kinh tế và phá vỡ hiệu quả và sự hội nhập của các thị trường toàn cầu", Ủy ban cho biết trong một tuyên bố.

Việc áp dụng thuế quan có thể sẽ gây ra phản ứng mạnh mẽ từ Brussels. Thép và nhôm là trung tâm của một cuộc tranh chấp chưa được giải quyết giữa Washington và Brussels có từ năm 2018, khi Trump áp dụng thuế quan sau đó đã bị đình chỉ.Thuế quan trả đũa của EU đối với rượu whisky bourbon, xe máy và nước ép nam việt quất đã bị tạm dừng thời chính quyền Joe Biden. Thỏa thuận tạm dừng này dự kiến ​​sẽ hết hiệu lực ở phía châu Âu vào cuối tháng 3.Việc dán nhãn thuế quan là bất hợp pháp đang mở đường cho EU phản ứng theo quy tắc thông thường của mình, bao gồm cả việc đưa ra thách thức tại Tổ chức Thương mại Thế giới hoặc triển khai các biện pháp bảo vệ.Trong khi đó, Pháp cũng thúc giục Brussels phản ứng với các mối đe dọa của Trump, với Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Jean-Noël Barrot nói với Ủy ban châu Âu rằng "thời điểm đã đến".

Ở một diễn biến khác, ông Robert Habeck, Bộ trưởng Kinh tế Đức và là ứng cử viên thủ tướng của đảng Xanh, cho biết hôm thứ Hai rằng "nền kinh tế Đức hướng đến xuất khẩu được hưởng lợi nhiều hơn hầu hết các nền kinh tế khác từ các thị trường mở".

"Do đó, tôi xem xét các thông báo về thuế quan với sự lo ngại"ไ, ông nói, sau cuộc điện đàm với giám đốc thương mại EU Maroš Šefčovič.