Thảo luận tại phiên họp tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khoá XV về kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đại biểu Trần Văn Sáu (đoàn Đồng Tháp) nêu thực trạng vấn đề cát sông và việc khai thác cát sông không bền vững tại Đồng bằng sông Cửu Long. Ông Sáu cho biết, thời gian qua việc khai thác cát sông không bền vững làm cho Đồng bằng sông Cửu Long bị sụt lún, thu hẹp và ngày càng nhanh hơn.Lượng trầm tích trên sông ngày càng giảm trong khi biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, tốc độ đô thị hóa nhanh, công trình công cộng, công trình dân sinh… làm cho nhu cầu sử dụng các ngày càng nhiều.

“Nhất là đến hết năm 2025, Đồng bằng sông Cửu Long cần hoàn thành 400 km đường cao tốc, cát san lấp thật sự là bài toán khó. Nhu cầu cát cho xây dựng là nhu cầu có thật và thiết yếu cả lĩnh vực công lẫn lĩnh vực tư. Trong bối cảnh này bài toán quản lý cát là bài toán khó, nếu tiếp tục khai thác cát không bền vững có thể đánh đổi sạt lở và mất đất”, đại biểu Sáu nói.

Theo đại biểu Sáu, cát không chỉ là vật liệu xây dựng thông thường mà cần nhìn nhận thêm vai trò duy trì lãnh thổ. Nếu nói sạt lở đang bủa vây Đồng bằng sông Cửu Long cũng không sai, cùng với triều cường, nước biển dâng và biến đổi khí hậu, việc khai thác cát tràn lan, sự can thiệp thô bạo của con người đã khiến cho sạt lở ngày càng nghiêm trọng, đe doạ đến tính mạng, đời sống của người dân. Sự thiếu hụt trầm tích đã làm cho những dòng sông vốn hiền hoà nay trở nên hung dữ.

"Hiện nay, Đồng bằng sông Cửu Long có khoảng 82 công ty được cấp phép khai thác cát với 28 triệu tấn cát mỗi năm, trong đó có 70% cát khai thác để sử dụng san lấp. Tuy nhiên, khối lượng cát được báo cáo và lượng cát khai thác thực tế rất khó kiểm soát, tình trạng khai thác cát trái phép vẫn diễn ra thường xuyên. Cùng với đó là các nguyên nhân khác đã làm cho Đồng bằng sông Cửu Long có đến 621 điểm sạt lở với tổng chiều dài sạt lở 610 km, trong đó có 147 điểm sạt lở đặc biệt nguy hiểm dài 127 km", ông Sáu nói.

Từ thực tế trên, đại biểu Trần Văn Sáu cho rằng việc quản lý khai thác cát bền vững rất cần một giải pháp thuận thiên để giúp Đồng bằng sông Cửu Long giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm tác động tiêu cực lên địa mạo của đồng bằng, sinh kế của người dân, an ninh lương thực, đa dạng sinh học và hệ sinh thái.Việc quản lý khai thác cát bền vững phải dựa vào sự cân bằng thay đổi theo thời gian giữa lượng cát đổ về, lượng cát có ở đáy sông, lượng cát khai thác cả hợp pháp và bất hợp pháp và lượng cát đổ ra biển để biết được lượng cát có thể khai thác và vị trí khai thác mà không gây ra ảnh hưởng tiêu cực. Hiện nay, việc cấp phép khai thác cát chỉ dựa trên kết quả đo đạc trữ lượng cát có ở đáy sông là chưa thực sự phù hợp.